Золотое правило нравственности

 Золотое правило нравственности – общечеловеческий этический принцип, который можно найти во многих культурах.

В нашей стране его подробно исследовал Абдусалам Абдулкеримович Гусейнов, известный ученый-философ.

Это правило присутствовало и в античной философии, и в конфуцианстве, и в буддизме, и в исламе, и, в иудаизме, и в христианстве. Например, согласно исламской традиции, пророк так учил высшему принципу веры: "Делайте всем людям то, что вы желали бы, чтобы вам делали люди, и не делайте другим того, чего вы не желали бы себе". Известно также высказывание иудейского законоучителя первого века Гиллеля: "Не делай ближнему того, чего не пожелаешь себе: в этом вся Тора. Остальное – комментарий; теперь иди и учись". В Евангелии (Инжил) это правило сформулировал Иисус (Иса): "Во всем, как хотите, чтобы с вами поступали люди, так поступайте и вы с ними".

Я собрал небольшую подборку, как это правило звучит на языках России и некоторых соседних стран. Всего 70 языков.

 

Абазинский

Ауи йгӀалцӀла ауагӀаква зымгӀвалагьи йшшвзаъазлара швтахъу апшта швырзаъазла

Абхазский

Ауаа шәызныҟәалар шышәҭаху еиԥш, шәаргьы убас шәрызныҟәала.

Аварский

Цогидаз дуего гьабизе бокьулеб жо дуца гьезиеги гьабе

Агульский

Чвас джуьре инсанари чвас фиштти акьуна кканчин, гьегиштти чун гьегебурисра акье

Адыгейский

ЦӀыфхэр шъо къыжъудэзекӀонхэу шъузэрэфаем фэдэу, шъори ахэмэ шъуадэзекӀу

Азербайджанский

İnsanların sizinlə necə rəftar etməsini istəyirsinizsə, siz də onlarla elə rəftar edin

Алтайский

Слерге улус кандый болзын дезегер, бойыгар да олорго андый ок болыгар

Амшенский

Ինչպես-օր կուզեկ, հընոր մաշտիկ վերապերվին ծիր հեդ, ըմունա̈լ տունկ վերապերվեցեկ ընեց հեդ

Инчпес-ор кузек, һынор маштик верапервин ҵир һед, ымунӓл тунк верапервецек ынец һед

Андийский

Дуйгу гьекІуди иду гьилудя дан менни гьекІуйло игьо

Армянский

Եվ ինչպես կամենում եք, որ անեն ձեզ մարդիկ, այնպե՛ս արեք և դուք նրանց

     Армянский нор-нахичеванский (донской армянский)

     Ինչես մաշտոցը քեզի արաձները գուցիս, ինքդ իդբես նացա արա։

     Инч(h)éс маштóцъ к(h)езы арадзнэръ гузыс, инк(h)д идбéс нацá а(r)á.

Башкирский

Кешеләрҙең һеҙгә нимә эшләүен теләһәгеҙ, үҙегеҙ ҙә уларға шуны эшләгеҙ

Бежтинский

Бадло дул йовакъо̄йо жо ми гьоллонна йова

Белорусский

І як хочаце, каб з вамі рабілі людзі, так і вы рабеце зь імі

Бурятский

Бусад хүнүүд танда ямараар хандаһай гэжэ һананабта, тон тэрээндэл адляар таанад өөһэдөө хүнүүдтэ хандагты

Вепсский

Kaiken, min tahtoit, miše mehed tegižiba teile, tehkat tö-ki heile

Гагаузский

Несой истеерсиниз, инсан сизиннӓн гӧтӱрсӱн кендини, ӧлӓ гӧтӱрӱнӱз сиз дӓ кендинизи инсаннан

Nesoy isteersiniz, insan sizinnän götürsün kendini, ölä götürünüz siz dä kendinizi insannan

Горно-марийский

Эдемвлӓлӓн ӹшкӹлӓндӓ мам ӹштӹктӹнедӓ, ӹшкежӓт нӹнӹлӓн тенгеок ӹштӹдӓ.

Грузинский

როგორც თქვენ გინდათ, რომ მოგექცნენ ადამიანები, თქვენც ისევე მოექეცით მათ

 Долганский

Киhилэр эhиэкэ туогу оӈоруоктарын hаныыргытын, эhиги эмиэ гиилэргэ ол көрдүк оӈоруӈ

Дунганский

Йинви җыгә, ниму щён данлин жынму ги ниму замуҗя ган, ниму гәжя е ё таму нэмуҗя ганны

Ингушский

Нахаца уж шоашца хилча дика хетаргдолча бесса хила

Ительменский

Пԓӽаˀнкэ ӄч’элыӄзуссх нвонкэ, маанк тэзванкэ пԓӽаˀн әнк’ч’элыӄзускисхэн, тэзванԓханǒӈ

Кабардино-черкесский

ЦӀыхухэр фэ къыфхущытыну фызэрыхуейм хуэдэу, фэри абыхэм фахущыт

Казахский

Басқалар өздеріңе қалай істесін десеңдер, сендер де оларға солай істеңдер!

Калмыцкий

Әмтн нанд тиим юм кех зөвтә гиҗ санҗахла, тиим юм бийстн әмтнд кех зөвтәт

Каракалпакский

Адамлардың сизлерге не ислегенин қәлесеңлер, сизлер де оларға соны ислеңлер!

Карачаево-балкарский

Адамла сизге къалай этерлерин сюе эсегиз да, сиз да алагъа алай этигиз

Карельский

Kai, midä tüö tahtotto, ku rahvas teile luajittas, luajikkua tüögi heile.

Кильдинский саамский

И нит, пукыйн, кохт тахтед што олмо еалъ?-?чин тиный‐гуэймъ, нит и тій іеллед синый‐гуэйм

Киргизский

Өзгөлөрдөн кандай мамилени күтсөң, өзүң да аларга ошондой мамиле кыл

Коми

Мый кöсъянныд, медым йöзыс вöчисны тiянлы, сiйöс и тi вöчöй налы

Коми-пермяцкий

Мый тійӧ видзчисят отирсянь, сійӧ и асьныт керӧ нылӧ

Корякский

Еӄин кочаткаёӈлаӈтык, тит г’ынтэйкынэв’ г’уемтэв’илг’э – ыньӈыг’ан чинин ӄэллайкынэтык

Крымскотатарский

Адамлар сизге не япкъаныны истесенъиз, сиз де оларгъа шуны япынъыз

Кряшенский

Ӓр-бер турыда кешеляр сезгя ней кылганны телясягез, сез дя аларга шулай кылыгыз

Кумыкский

Адамлар сизин учун не этгенни сюе бусагъыз, олар учун сиз де шолай этигиз

Курманджи

У чаԝа һун дьхԝазьн мәрьв бона ԝә бькьн, һун жи ӧса ԝанрʼа бькьн

Û çawa hûn dixwazin meriv bona we bikin, hûn jî usa wanrʼa bikin

Лакский

Инсантурал зунма бувну ччимур зувагу миннан булувара

Лезгинский

Инсанри куьн патал вуч авуна кӀанзаватӀа, куьнени гьабуруз гьам ая

Марийский

Еҥ-влакым шкаланда мом ыштыктынеда, шкежат нунылан тидымак ыштыза

Мордовский-мокша

Тиендеда ломаттнень мархта стане, кода мяленте синь тиендельхть мархтонт

Мордовский-эрзя

Тееде ломантнень туртов весемесэ истя, кода, тынк меленк коряс, эряви теемс тенст эсенк туртов

Нанайский

Найди туй таосу, хони суэ мэнди-мэт тайвани гэлэйсу

Ненецкий

Ненэця” е”эмнянда” ӈамгэм’ сертабабто’, пыдара” ӈо” е”эмняндо’ тарцям’ сертабида”

Ногайский

Аьдемлер сизге калай этпеге керегин суьетаган болсанъыз, сиз де оларга солай ок этинъиз

Осетинский (иронский)

Адӕммӕ цӕмӕ ӕнхъӕлмӕ кӕсут, уый сын аразут уӕхӕдӕг дӕр

     Осетинский (дигорский)

     Адæммæ цæмæ æнгъæлмæ кæceтæ, уой син аразетæ уæхуæдæг дæр.

Рутульский

ВаӀс шыв илсанаше ваӀ бадаана гьыъыр йигаарди, гьа ваӀ илсанашис гьаъ.

Севернокарельский

Kaikki, mitä tahotta, jotta ihmiset ruattais teilä, ruatakkua työki heilä

Табасаранский

Учвуз учвухъди адмийир фици духьну ккундуш, гьадрарихъди учвура гьаци йихьай

Таджикский

Пас, ҳар рафтореро, ки аз дигарон нисбати худ дидан хоҳед, ҳамон тавр аввал худи шумо нисбати дигарон рафтор кунед

Татарский

Кешеләрнең сезгә нәрсә эшләвен теләсәгез, үзегез дә кешеләргә шуны эшләгез.

Татский (мусульманский)

Bə xışdənşmun arzü soxdə çihorə be üzgəho sozind.

Тувинский

Силерге улус кандыг хамаарылгалыг боорун күзей-дир силер, улуска база шак ындыг хамаарылгалыг болуңар

Турецкий

İnsanların size nasıl davranmasını istiyorsanız, siz de onlara öyle davranın

Шимди, хер не истерсениз, инсанлар сизе япсънлар, сиз де онлара айнъ ону япън

Туркменский

Адамларың өзүңизе нәме этмегини ислейән болсаңыз, сиз-де олара шейле эдиң

Adamlaryň özüňize näme etmegini isleýän bolsaňyz, siz-de olara şeýle ediň

Удинский

Amdarxon və̌xun mani yöndə rəft'ərbsuna çurnansasa, və̌nal şot'oğoxun t'etər rəft'ərbanan

Удмуртский

Котькытын но адямиослы озьы лэсьтэ, кызьы асьтэлы соослэсь лэсьтэмзэс кулэ кариськоды

Узбекский

Одамлар сизларга нима қилишларини истасангиз, сизлар ҳам уларга ўшани қилинглар

Odamlar sizlarga nima qilishlarini istasangiz, sizlar ham ularga oʻshani qilinglar

Уйгурский

Башқиларниң өзәңларға қандақ муамилә қилишини күтсәңлар, силәрму уларға шундақ муамилә қилиңлар

Украинский

Як бажаєте, щоб вам робили люди, так само й ви робіть їм

Хакасский

Кізілер сірерге хайди хылынзыннар тіп сағынчазар, сірер дее оларға іди хылын турыңар

Цахурский

НахуIдей шос инсанарше шока рафтар гьаъас ыккан, шунад маанбишиква махуIд рафтар гьеъэ

Цыганский севернорусский (руска рома)

Адякэ саро одова, со тумэ камэн, соб мануша тэ кэрэн тумэнгэ, адя кэрэн и тумэ лэнгэ

Цыганский влашский (романэс влахитско)

Андэ вся обжанпэ лэ манушэнца кадя, сар камэн, кай вонэ тэ обжанпэ тумэнца

Чеченский

Нахаца, уьш шайца хила ма-лаъара, хила

Чувашский

Ҫынсене хӑвӑрпа мӗнле пултарас килет, вӗсемпе те ҫавнашкалах пулӑр

Чукотский

Миӈкэмиԓ тэгъеӈыркынитык, иӈӄун оʼравэтԓьата ыʼныԓгыркынитык, ырыкы ӄитыркынитык ынӈин

Эвенский

Эйду, яв-ка ху аявас хөнтэл бэил хунду нектэтэн, ху-дэ тачин ноӈардутан неккэрэлрэ

Эвенкийский

͞Эва бэел сундӯ ͞од͞атын э͞етчэрэс, тар͞а бэелдӯ м͞эррун ͞одякаллу

Юпик

Юлгутыси пӣқитыки таўатын писқысюлъыҳпысистун лъпысинун

Якутский

Онон туохха барытыгар дьон эһиэхэ хайдах сыһыаннаһыан баҕараҕыт да, эһиги эмиэ дьоҥҥо соннук сыһыаннаһыҥ

 

Дидойские (цезские) поговорки

Отрывок из статьи известного советского и российского кавказоведа М.Е.Алексеева. Сравнение дидойских поговорок с библейскими текстами (перевод Кузнецовой)

Арчинские поговорки

Отрывок из статьи известного советского и российского кавказоведа М.Е.Алексеева. Сравнение арчинских поговорок с библейскими текстами (перевод Кузнецовой)

Ингушские поговорки

Отрывок из статьи известного советского и российского кавказоведа М.Е.Алексеева. Сравнение ингушских поговорок с библейскими текстами (перевод Кузнецовой)

Байначу кӀентех лаьцна хьекъале дийцар. Нохчийн мот

 Кхин а дийцира Цо: «Цхьана стеган ши кӀант хилла.12Жимах волчу кӀанта шен дега аьлла: „Дада! Хьайн бахамах суна догӀу дакъа схьалохьа“. Дас шина кӀантана бекъна бахам.13Дукха хан ялале, жимах волу кӀант, шен дерг вовшах а тоьхна, генарчу махка вахана. Цигахь, сакъоьруш, шен хьал эрна дайина цо.14Ткъа шадерриг и дайина ваьлча, цу махкахь чӀогӀа мацалла хӀоьттина. Иза таро йоцуш висна.15ТӀаккха, вахана, цу махкарчу цхьана стагана чухӀоьттина иза. Вукхо хӀара хьакхарчий яжо вахийтина шен аренашка.16Мацалло бӀарзвина, хьакхарчаша бууш болу акха стоьмаш биина а, шен гай дузо лууш хилла хӀара, амма цхьаммо а кхунна уьш луш ца хилла.17Метта а веана, цо аьлла: „Мел дукха ялхой бу сан ден цӀахь, церан массеран а шортта яа хӀума ю, ткъа со кхузахь мацалла леш ву!18ДӀавахана, сайн да волчу юха а вирзина, ас эр ду цуьнга: Дада! Далла хьалха а, хьуна хьалха а къа латийна ас!19ХӀинца со хьакъ вац хьан кӀант ву со ала, хьайн белхало вай, дӀаэцахьа со“.20Хьала а гӀаьттина, шен да волчу вахара иза.

КӀант геннахь схьавогӀуш дена гира. Цунах къахетта, ведда тӀе а вахана, иза маравоьллина, цунна барт баьккхира дас.21Ткъа кӀанта элира цуьнга: „Дада! Далла хьалха а, хьуна хьалха а къа латийна ас. ХӀинца со хьакъ вац хьан кӀант ву со ала“.22Амма дас шен ялхошка элира: „Тоьлла йолу бедар схьа а яй, тӀеюха цунна, пӀелгах мухӀар а долла, кога мачаш а юха.23Юстийна йолу старгӀа схьа а ялаяй, урс хьакха: той хӀоттор ду вай.24ХӀунда аьлча хӀара сан кӀант веллачуьра денвелла, вайначуьра карийна“. Уьш сакъера буьйлабелира.

25Воккхах волу кӀант оцу хенахь кха тӀехь вара. ЦӀа вогӀуш, шайн бахамна гергакхаьчча, цунна лоькху эшарш а, хелхаран мукъамаш а хезира.26Цхьа ялхо схьа а кхайкхина, цо хаьттира: „ХӀара хӀун ду?“27Ялхочо элира цуьнга: „Хьан ваша цӀа веана. Хьан дас старгӀа ейтина, хӀунда аьлча иза могуш-маьрша юхавирзина“.28Воккхах волу кӀант, оьгӀазвахана, чу ван ца лууш вара. Дас, ара а ваьлла, чувола аьлла, дийхира цуьнга.29Амма цо элира дега: „Со хьуна вецаш волу мел дукха хан ю, ахь аьллачунна тӀера ког а ца баьккхина ас, амма ахь суна буьхьиг а ца елла, соьга сайн доттагӀашца сакъерийта.30Ткъа шен хьал мехкаршца сакъоьруш хаьхкина волу хьайн кӀант цӀа веача, цунна юстийна старгӀа йийна ахь“.31Амма дас элира воккхах волчу кӀанте: „Сан кӀант! Хьо гуттар а соьца ма ву, сан долуш дерг шадерриг а хьан ма ду.32ХӀинца вай самукъадаьлла хила ма деза, хьан ваша веллачуьра денвелла, вайначуьра карийна“».

Тас болгъан уланны масалы. Къумукъ тил

 – Бир адамны эки уланы бола.12Оланы гиччиси атасына: «Атам, мюлкюнгню магъа тиеген пайын бёлюп бер», – дей. Атасы да мюлкню уланларыны арасында пайлай.

13Бир нече гюнден сонг гиччи уланы, бары да затын да сатып ва акъчасын да алып, йыракъ бир элге чыгъып гете. Онда пасат яшав сюрюп, бютюн барын-ёгъун пуч эте.14Бар чакъы затын пуч этип битгенден сонг, о уьлкеде уллу ачлыкъ бола. Гиччи уланы тарчыкъ гьалгъа тюшмеге башлай.15Шондан сонг о барып шо уьлкеде яшайгъанланы бирини алдында ялчы бола, о да ону авлакъгъа донгузларын сакълама йибере.16О улан донгузлагъа береген ем булан къарнын толтурмагъа да рази бола, тек огъар шону да бирев де бермей.

17Сонг о бир керен ойлашып, оьз-оьзюне булай айтып сёйлей: атамны нечакъы ялчылары бар, оланы барысыны да тойгъунча ашама ашы бар, мен буса мунда ачымдан оьле тураман!18Атамны янына барып, огъар: «Атам! Мен Аллагьны ва сени алдынгда гюнагь иш этгенмен,19мен дагъы сени уланынгман деп айтмагъа тийишли тюгюлмен. Мени оьзюнгню ялчыларынгдан бириси деп гьисап этип къой», – деп айтайым.

20О шоссагьат къайтып атасыны янына гете. Хыйлы арекденокъ да ону гелегенин гёрюп, атасы огъар языкъсына. Чабып барып, ону бойнундан къучакълап оьбе.21Уланы огъар: «Атам! Мен Аллагьны ва сени алдынгда гюнагь иш этгенмен ва дагъы сени уланынгман деп айтмагъа тийишли тюгюлмен», – дей.22Атасы буса оьзюню къулларына: «Тез болугъуз! Инг яхшы гийимлер де гелтирип, муну гийиндиригиз, бармагъына юзюк ва аякъларына аякъгийимлер беригиз.23Семиз бир тана гелтирип союгъуз: ашап йыбанайыкъ.24Неге тюгюл де, бу мени уланым. Бу оьлген эди, гьали тирилген, тас болгъан эди, гьали табулгъан», – дей. Олар ашап-ичип, йыбанмагъа башлайлар.

25Ону уллу уланы шо заман авлакъда болгъан. Къайтывда, уьйге ювукъ болгъанда, о бир йырлав ва бийив тавушлар эшите.26Къуллукъчулардан бирисин чакъырып, о: «Бу не зат болмагъа бола?» – деп сорай.27Къуллукъчу огъар: «Сени ининг къайтып гелген. О сав-саламат къайтгъаны саялы, атанг огъар семиз бир тана сойгъан», – деп жавап бере.28О ачувлана ва уьйге гирмеге сюймей. Атасы буса чыгъып, ону чакъыра.29О да атасына: «Муна, мен сени бир къулунг йимик болуп сагъа ишлейгеним нечесе йыллар бола. Мен бир де сени буйругъунгдан чыкъмагъанман. Амма сен буса, къурдашларым булан йыбансын деп, магъа бир улакъ сама да бермегенсен.30Сени бу уланынг, пасат къатынлар булан кеп чегип юрюп, оьзюню бютюн барын-ёгъун да пуч этип гелген заманда, сен огъар семиз бир тана сойгъансан!» – деп жавап бере.31Атасы огъар: «Балам! Сен даим мени булансан, мени бютюн байлыгъым да сеникидир.32Бу ининг оьлюп тирилгени ва тас болуп табулгъаны саялы, сагъа сююнмеге ва йыбанмагъа герек эди чи», – дей.

Тӏагӏун вукӏарав васасул мисал. МагIарул мац̄I

 Хадубги Гӏисаца бицана:

– Цо пуланав чиясул вукӏун вуго кӏиго вас.12Гьитӏинав васас инсуда абун буго дур ирсалъул жиндие кколеб бутӏа кьейилан. Инсуца гьебмехалъ кӏиявго васасе ирс бикьун буго.13Чанго къоялдасан гьитӏинав вас, жиндирго бутӏаги босун, вахъун ун вуго рикӏкӏадаб улкаялде. Дова гьев цӏакъ пучго, саяхъго хьвадун вуго, кодоб букӏанщинаб гӏарацги хвезабун буго.

14Гьесухъа кинабго гӏарац лъугӏараб заманаялда, доб улкаялда кутакаб ракъи тӏибитӏун буго. Гьав васги кутакалда язихълъун вуго.15Ахирги доб улкаялъул цо чиясда цеве хӏалтӏизе лъугьун вуго. Досги гьев болъонал хьихьизе гӏалахалде витӏун вуго.16Болъоназе базе кьураб квен кванангӏаги чехь цӏезабизе хӏаракат бахъулеб букӏун буго гьес, амма гьебгицин биччалеб букӏун гьечӏо.17Гӏакълуялде вачӏун, гьес пикру гьабун буго: «Дир инсул къавулъги гӏемер ругогури хӏалтӏухъаби? Гӏунги тӏокӏаб чед буго гьезул. Дун гьанив вакъуца холев вуго.18Вахъун дирго инсуда аскӏове ина ва гьесда абила: „Аллагьасда цебеги дуда цебеги дир мунагь ккана, дир эмен.19Тӏокӏав дур васлъун рикӏкӏине мустахӏикъав гьечӏо дун, дур хӏалтӏухъанлъун восе“».

20Вахъун ун вуго гьев жиндирго инсухъе. Рикӏкӏадасанго вихьун вуго инсуда гьев вачӏунев, гьесда гурхӏун вуго эмен. Векерун данде ун, горбода къвал бан, къочарун вуго.21Васас гьесда абун буго:

– Аллагьасда цебеги дуда цебеги дир мунагь ккана, тӏокӏав дур васлъун рикӏкӏине мустахӏикъав гьечӏо дун.

22Инсуцайин абуни, жиндирго рагьтӏателазда абун буго:

– Бищунго лъикӏаб ретӏел босун рачӏа хехго ва гьасда тӏад ретӏе, гьасул килщида баргъичги ххе, хӏатӏазда хьиталги ретӏе.23Мачӏадалъе хьихьараб бечеги хъве: рохалил тӏутӏ лъезе бокьун бугин.24Щайгурелъул гьав дир вас хун вукӏана, гьанже чӏаголъун вуго, гьав вилун-тӏагӏун вукӏана, гьанже ватун вуго.

Кутакаб рохел-ихтилат гьабизе байбихьун буго гьез.

25Гьев чиясул кӏудияв вас хурив вукӏун вуго гьебмехалъ. Рокъове вачӏунаго, гьесда рагӏун руго кочӏолги кьурдулги бакънал.26Аскӏове ахӏун цо рагьтӏателасда гьикъун буго гьес гьалъул магӏна щибилан.27Дур вац вачӏун вугин, гьев сах-саламат ватиялдаса вохун, дур инсуца мачӏадалъе хьихьараб бечеги хъвезабунин бицун буго.28Гьесул ццин бахъун буго, рокъове жаниве лъугьине къабуллъуларого вукӏун вуго. Къватӏиве вачӏун, гьесие лъикӏаб бицине лъугьун вуго эмен.29Инсуе жавабалъе гьес абун буго:

– Гьалщинал соназ гьале дуе лагълъи гьабулев вуго дун, дуца хъвараб хӏуччдаса таричӏого. Дуца дие цо бурутӏцин кьечӏо, ахӏун гьудулзабигун квана-гьекъей гьабизе.30Амма дур букӏараб бечелъиги хъахӏбабазда цадахъ квана-гьекъон лъугӏизабун вачӏарав гьав дур васасе дуца мачӏадалъе хьихьараб бече хъвезабун буго.

31Инсуца гьесда абун буго:

– Я, дир вас! Мун кидаго дида цадахъ вуго, кинабго дир бугебщинабги дур буго.32Амма нилъеца рохалил бертин-той гьабизе ккола, гьав дур вац хун вукӏун, гьанже чӏаголъун вугелъул, вилун-тӏагӏун вукӏун, гьанже ватун вугелъул.